Ongewenst gedrag is een leiderschapsvraagstuk

Valkuilen en dilemma’s rondom sociale veiligheid

De toenemende aandacht voor sociale veiligheid op de werkvloer is een positieve ontwikkeling, vindt Anita Koops, arbeids-en-organisatiedeskundige bij Arbo Unie. “De impact van een onveilige werkomgeving is niet te onderschatten”, zegt ze. “Het doet niet alleen afbreuk aan de betrokkenheid, het werkplezier en de creativiteit van medewerkers, maar werkt ook gezondheidsklachten in de hand. Zoals angstgevoelens en slaapstoornissen. Het verzuim loopt op, het verloop stijgt, precies wat je in deze krappe arbeidsmarkt niet wil. Sociale veiligheid is dus geen nice to have, het is een need to have; het is keihard nodig om een organisatie goed te kunnen runnen. En dat betekent dat alle leidinggevenden zich ontzettend bewust moeten zijn van hun voorbeeldrol; zij zijn de cultuurdragers.”

Hoe bevorder je een sociaal veilige werkomgeving?

In gesprekken met directies en bestuurders over sociale veiligheid en ongewenst gedrag merkt Anita dat het onderwerp hoog op de agenda staat, maar ook dat er nog mee geworsteld wordt. Ze geeft een inkijkje in de dilemma’s die spelen, de beelden die leven, en hoe je valkuilen kunt vermijden. 

1. Beleid alleen is niet genoeg, kijk ook hoe het in de praktijk uitpakt 
   “Veel organisaties hebben een beleid opgesteld rondom ongewenst gedrag en bijbehorende processen ingeregeld. Spraakmakende zaken zoals bij The Voice of Holland en De Wereld Draait Door hebben duidelijk gemaakt dat dit niet afdoende is. Het gaat om de praktijk: is er een vertrouwenspersoon die ook beschikbaar is en bij wie medewerkers zich veilig voelen? Zijn leidinggevenden goed benaderbaar en nemen ze bij incidenten – of ter voorkoming daarvan – hun rol? Als dat niet zo is, heb je in feite ‘onbemande plekken’, worden medewerkers verwaarloosd en stijgt het risico op ongewenst gedrag. Het is dus van belang te toetsen hoe het beleid in de praktijk werkt: zijn medewerkers op de hoogte van de gewenste waarden en normen? Zijn leidinggevenden alert op signalen en voldoende betrokken? Aan de hand daarvan kun je waar nodig extra maatregelen nemen. Wij adviseren hier graag bij.”
   
   
2. Ga bij een incident niet op de stoel van de rijdende rechter zitten
   “Een valkuil bij incidenten met ongewenst gedrag is dat leidinggevenden zich opstellen als een soort rijdende rechter. Daarmee bedoel ik dat ze beide partijen horen en dan proberen de zaak op basis van gelijkwaardigheid op te lossen. Maar met die aanpak ontken je dat de essentie van ongewenst gedrag nou juist ongelijkwaardigheid is: er is bijna altijd sprake van machtsverschillen. Waarbij het bovendien gaat om beleving en interpretatie. ‘Laten we ons bij de feiten houden’ is dan ook een zwak verweer. Als iemand met zijn hand in een blouse zou hebben gezeten, kun je het nog over feiten hebben. Maar dat wordt heel lastig als de klacht bijvoorbeeld gaat over intimiderend gedrag, vernederen, te hoge eisen stellen, kleineren of vernederen. Wees je bij incidenten dus bewust van deze verschillen, en kijk behalve naar de ‘feiten’ ook naar de context, de achtergrond en hoe iemand iets heeft ervaren.” 
   
   
3. Laat sociale veiligheid niet kapen door ‘woke’; elke melding is serieus
   “We leven en werken in een tijdperk dat ‘woke’ veel discussies beheerst. Ik merk dat veel organisaties dit ingewikkeld vinden in het licht van ongewenst gedrag: zijn we niet te overgevoelig voor wat voor bepaalde groepen of individuen kwetsend zou kunnen zijn? Je mag ook niks meer zeggen, hoor ik met enige regelmaat. Maar het zou jammer zijn als dat gevoel de aandacht voor sociale veiligheid gaat overschaduwen. Mijn ervaring is dat een melding nooit een onbezonnen daad is. Dat mensen die daarmee aankloppen bij hun leidinggevende, een vertrouwenspersoon of bedrijfsarts, daar lang over nagedacht hebben. Dat ze drempels zijn overgegaan, vaak eerst de schuld bij zichzelf gezocht hebben. Reden te meer om heel alert te zijn op signalen en elke melding bloedserieus te nemen.” 
   
   
4. Het is niet onschuldig om niets te doen – jouw rol als leidinggevende is cruciaal 
   “Als leidinggevende ben je deel van een cultuur die onveilig gedrag wel of niet mogelijk maakt. Daarin heb je een voorbeeldrol. De neiging is menselijk om lastige signalen kleiner te maken, bijvoorbeeld door ze te bagatelliseren (‘Het valt wel mee’) of te veralgemeniseren (‘Er is overal weleens wat’). Maar het is essentieel om direct in actie te komen. Als je als leidinggevende schaapachtig mee grinnikt om een ‘foute’ grap en signalen laat lopen, ben je medeverantwoordelijk voor een sociaal onveilige werkomgeving. En zend je uit: van mij mag dit. In elk team is altijd wel een keer iemand die net over het randje gaat of een ongemakkelijk grapje maakt. Dat is niet zo erg zolang de anderen zich stevig genoeg voelen om dan te zeggen: ‘Doe eens normaal.’ Dat zelfreinigend vermogen heb je echt nodig om excessen te voorkomen. Daar kun jij als leidinggevende aanwakkeren en cultiveren.”

Meer weten?

Wil je meer informatie over hoe Arbo Unie je kan ondersteunen en adviseren bij het creëren en bevorderen van sociale veiligheid in je organisatie? Neem dan contact op met ons via informatie@arbounie.nl.